6. Шабпарак
Ин ҷонварро бинобар он, ки рӯзона парвоз намеку- над, саҳван кӯршабпарак меноманд. Инро ҳама медо- нанд.
Мизоҷаш дар дараҷаи севум гарм ва дар чорум хушк аст. Гармии гӯшташ камтар аст аз ҳарорати саргини он.
Хислатҳои шифобахши он: онро шӯрбо карда би- хӯранд, ахлоти нодаркор ва инчунин зардобро бо исҳол аз бадан дафъ мекунад, истисқо (водянка) ва дарди су- ринро шифо мебахшед. Агар онро дар равғани зайтун муҳарро пухта бихӯранд, иллатҳои фолиҷ, ларзак, дардҳои буғумҳо, дарди пушт ва ниқрисро (по- даграро) ба ибро меоварад, варамҳои сардро таҳлил медиҳад; агар дар равғани кунҷид ҳамон тавр пухта, батакрор бимоланд, ирқуннасоро шифо мебахшад.
Гӯшти онро дар равғани занбақ ё дар равгани савса- ни кӯҳӣ дар деги чӯян ё мис ба ҳадде бипазанд, ки равған хушк шавад ва аз нав равған андохта бипазанд, то шабпарак муҳарро гардад. Баъд равғанро соф наму-
108

да бимоланд, барои фолиҷи қадим, ларзак, дамкӯтаҳӣ, ниқрис, дарди аъзо, манъи рехтани мӯй доруи аҷиб ме- бошад; ва агар инро занҳо ба пистони худ бимоланд, намегузорад, ки онҳо калон шаванд. Агар ин шабпара- кро дар об муҳарро пухта, ба закар бимоланд, пешоби бандшударо мекушояд. Он обро, ки шабпарак пухта шудааст, дар сӯрохи закар ба такрор бичаконанд ва ё дар он об даромада нишинанд. фолиҷ ва сусту нотавон гаштани аъзоро шифо мебахшад.
Мағзи сари онро дар оби пиёз ҳал карда, ба чашм кашанд, оби дар гавҳарак фуромадаро дафъ ва чашмро бино мегардонад; агар инро бо асал сиришта бимоланд, гули чашмро нест мекунад.
Хуни онро ба зери нофи тифлон бимоланд, ба он ҷо мӯй намерӯяд, агар ба пистони духтарон бимоланд, пи- стон бисёр бузург намегардад. Агар ин хунро ба чашм бимоланд, пардаи ба он афтодаро, ки чашмро торик мекунад, дафъ менамояд.
Шабпаракро сӯхта, хокистарашро чун сурма ба чашм кашанд, чашмро тез ва гули дар он афтодаро дафъ мекунад. Агар ин хокистарро дар шароб андо- занд, нӯшандагонаш маст намегарданд.
Заҳраи онро занҳо ба андоми шарми худ бимоланд, душвории зоиданро барҳам медиҳад, яъне зоишро дарҳол осон мекунад.
Агар майнаи онро ба зери по бимоланд, куввати пу- шти камарро (боҳро) бармеангезад.
Мизоҷи саргинаш бисёр гарм ва хушк то дараҷаи чорум мерасад. Агар инро ос карда, чун сурма ба чашм кашанд, гули чашмро дафъ мекунад. Агар онро ба шу- куфаҳои пӯст бимоланд, онҳоро дур менамояд.
Шири шабпарак низ дар мизоҷ бисёр гарм аст ва по- ккунандаи догҳо мебошад. Агар аз ин 4,5 грамм би- хӯранд, ҳалок мекунад, яъне мекушад. Як грами инро бихӯранд, санги гурда ва хичакро (пешобдонро) майда карда мерезонад.
109

Дар болои ошёни онҳо чизи сафеди сахт ёфт мешавад ба микдори банди ангуште (баъзан калонтар ва баъзан хурдтар аз он) монанди ишхор, вале сафедтар аз он, сӯрохдор, яъне ковокдор. Агар инро ос карда бимо- ланд, озахҳоро хушк мекунад ва мӯйро чун тарошида шуда аз пӯсти бадан ҷудо мекунад, вале пӯстро захмин месозад.
Пешоби ин ҷонвар низ мизоҷ ва хислати шири онро дорост, моддаҳои сахт ва ғафси баданро мегудозад. Агар онро ба чашм бикашанд, гули чашмро дафъ меку- над. Инчунин шираш ҳам гули чашм ва нохунаки чашмро дур менамояд. Вале ин ҳар ду ба чашм зарар низ мекунад. Бинобар ҳамин аз истеъмолашон ба чашм, беҳтар аст, ки худдорй намоянд.
Агар нафаҳмонда сари онро ба зери болини касе би- гузоранд, он шахсро хоб намебарад. Инчунин чашм ва дили он ҳам ҳамчунин таъсирро дорад.
Агар дар бурҷи (ҷойгаҳи) кабӯтарон сари онро дафн намоянд, ба он ҷо кабӯтарони бисёр ҷамъ мешаванд. Агар инро дар сӯрохи муш гузоранд, ҳамаи мушон аз он хона мегурезанд.
Дилашро ба гардани худ овезанд, барои ҳаракати ҷимоъ ёрӣ медиҳад.
Мағзи сари онро бар закар бимоланд, онро қавӣ ме- гардонад.
7. Лаклак
Ин парандаи калонҷусса, гардану по ва нӯли дароз дорад, ки ба ҳама маълум мебошад. Аз чӯбмайда ва хорҳои шахшӯл барои муҳофизати бачаҳои худ ошён месозад. Азбаски душмани бачаҳои он мор аст, худаш морро мехӯрад. Бинобар он, ки хӯрокаш аз ҷонварони номаргуб аст, гӯшташ бадбӯй мебошад.
Мизоҷаш дар охири дараҷаи севум гарм ва хушк аст.
Хислатҳои шифобахши он: гӯшташро бихӯранд, ба-
110

рои иллати фолиҷ, каҷ шудани рӯй, карахтй, бодҳои ғализ, ҷой гирифтани сардӣ дар узвҳои бадан, сустии боҳ (пушти камар), заҳрҳои ҷонварони газанда даво мебошад. Хӯрдани гӯшти бачааш беҳтар аз гӯшти ла- клаки калон аст.
Гӯшти лаклак ба одамони гарммизоҷ зарар мекунад. Дар ин ҳолат равгани кунҷид бихӯранд ё онро бо сирко, карафс, кашнизи бисёр, равғани зайтун ва равғани бо- дом пухта бихӯранд, зарараш ислоҳ меёбад, вале аз бо- лои гӯшти лаклак шароб ва май набояд ошоманд.
Тухми он барои табобат дар аксар ҳолат аз гӯшти он қавитар аст.
Заҳраи онро ба чашм бикашанд, шабкӯриро дафъ мекунад.
Хунашро бимоланд, доги сафеди пӯстро нест месо- зад. Агар инро бо сирко даромехта хоҳ бимоланд ва ё гузошта банданд, ҳамин таъсирро дорад.
Саргинашро гузошта банданд, доғи сафеди пӯст, доғҳои кунҷидак ва дигар догҳоро аз пӯст дафъ месо- зад. Инро бо тухмаш якҷо карда бимоланд, мӯйро сиёҳ мегардонад, иллати саръро дафъ менамояд.
8. Кӯрмуш
Ин ҷонвари бадбӯ, бечашм, дум ва поҳои он аз ин узвҳои муш кӯчактар, хокистариранг, вале ба қавле чашми он дар зери пӯсташ ҷой гирифтааст. Дар за- минҳои намнок мешавад, пайваста заминро сӯрох ме- кунад ва решаҳои гиёҳ ва дарахтонро мехӯрад, хусусан қисми заминӣ - пиёзи гандано ва пиёзро дӯст медорад, ки бихӯрад. Агар гандано ва пиёзро ба даҳани сӯрохаш бигузоранд, ба бӯйи он берун меояд.
Мизоҷаш багоят гарм ва хушк, аз ҷинси заҳрҳои қаттол аст.
Хислатҳои шифобахши он: хуни тарафи дунболаи онро бимоланд, гули чашмро дафъ мекунад ва пӯсти
111

> 1=1
б<
ХЗ
С)
л;
ш
м
н
ч
н
б
г
Д
г
/
с
]
баданро аз доғҳои гуногун пок менамояд, ҳатто холро ҳам бармедорад, ханозерро (хукгарданро) таҳлил медиҳад.
Мағзи сари онро бо равғани гули сурх даромехта би- моланд, хуни бинӣ ва хунравиро аз ҳар мавзеъ, ки бошад, қатъ мекунад, варамҳо ва ханозерро таҳлил медиҳад; ба- рои нест кардани доғҳои пес, доги сафед, шукуфаи пӯст, доғи кунҷидак ва ҳар чй аз бадан барояд, давои беҳамто мебошад. Хунаш ҳамчунин таъсир дорад.
Сари онро сӯхта, бо зоки сафед ос карда, чун дар гӯш ё дар бинӣ гузоранд-ҳардуро, ки бадбӯ бошад, бӯйи ба- дашро дафъ менамояд; агар ба гардани бемори таби дурӯздармиён банданд, аз иллат шифо меёбад. Инро бимоланд, барои дарди сар даво мебошад.
Сари кӯрмушро сӯзонида, худро ба дудаш бидоранд, душвории шошиданро ба ибро меоварад.
Заҳраи онро бо оби решаи юнучқа даромехта, дар бинӣ резанд, кач шудани рӯйро сиҳат мебахшад.
Лаби болои онро ба худ овезанд, таби дурӯздармиён ва саръро шифо мебахшад, дандони тифлон ба осонӣ меба- рояд.
Дандони онро ба миёни мардуми пурозор партоянд, зуд ҳамаи онҳо пароканда мегарданд, инчунин равгани онро дар оташ андозанд, ҳамин тавр ҳодиса рӯй медиҳад.
9. Хук
Ин ҳайвон ҳам ахдӣ ва ҳам ваҳшӣ низ мебошад. Гӯшташ ширин, монанди гӯшти инсон аст. Пеш аз пай- доиши мазҳаби ислом тоҷикон гӯшти онро мехӯрданд ва дар бозорҳо фурӯхта мешуд. Баъд дини ислом онро ҳаром ҳукм кард ва хӯрдан, инчунин фурӯхту харидаш манъ гардид.
Мизоҷаш дар аввали дараҷаи дувум гарм ва